| به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) فلسفه برای کودکان از مباحثی است که چندسالی است در کشور ما مطرح شده و با اینکه تعدادی از نویسندگان و ناشران به ترجمه، تالیف و انتشار کتاب‌هایی در این زمینه پرداخته‌اند، اما این مبحث در کشور ما هنوز نوپاست و بسیاری از مخاطبان، آگاهی زیادی درباره آن ندارند. درحالی که به اعتقاد کارشناسان و پژوهشگران، فلسفه برای کودکان، سبب تقویت نگاه نقادانه و تفکر فلسفی در کودکان و نوجوانان شده و آنها را در انتخابات صحیح در زندگی‌شان یاری می‌کند. حسین شیخ‌رضایی، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی، مولف و مترجم کتاب، از پژوهشگرانی است که سال‌ها در این زمینه فعالیت کرده و از مدرسان تربیت مربی فلسفه برای کودکان و نوجوانان است. در زمینه ضرورت پرداختن به مباحث فلسفی برای کودکان با او گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانید: فلسفه برای کودکان از مباحثی است که اخیرا در کشور ما مطرح شده است و تعدادی از نویسندگان و ناشران به ترجمه، تالیف و انتشار کتاب‌هایی در این زمینه پرداخته‌اند، درباره ضرورت مطرح کردن این موضوع برای کودکان توضیح دهید. برنامه فلسفه برای کودکان حدود 15 سالی است که در ایران کم‌وبیش فعال است و در این سال‌ها هم تقریبا روبه‌رشد بوده و تعداد زیادی دوره در این زمینه برگزار شده و بعضی از مدارس این برنامه را وارد سیستم آموزشی‌شان کرده‌اند. این مبحث در بخشی از کتاب‌های درسی کلاس‌های ششم و هفتم نیز ارائه شده است. این برنامه به دنبال ایجاد روحیه پرسشگری و تفکر عمیق‌تر و تفکر نقادانه است و در پی آن است که دانش‌آموزان در مواجهه با مسائل مختلف شواهد را بررسی کنند و برای مجهولات ذهنی‌شان «چرا» بپرسند و درباره مسائلی که با آن در اجتماع، مدرسه و محیط اطرافشان سرو کار دارند تفکر بیشتری کنند و به چیزهایی که می‌بینند بسنده نکنند و به‌دنبال جست‌وجو برای کسب اطلاعات جدیدتر باشند. این برنامه بخش‌های مختلفی دارد و تفکر اخلاقی و مراقبتی، تفکر نقادانه، تفکر زیب پرورشایی‌شناختی و تفکر خلاقانه حوزه‌های اصلی فلسفه برای کودکان را تشکیل می‌دهند که هدف از آن پرورش حس پرسشگری در کودک است. در طول این مدت کلاس‌ها و کارگاههای مختلفی از سوی پژوهشگاه علوم انسانی در زمینه فلسفه برای کودکان برای بچه‌ها برگزار شده؛ میزان استقبال والدین، مربیان و بچه‌ها از این کلاس‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آنجایی که والدین و مسئولان مدارس توجیه شده بودند که وقتی را به این مسئله اختصاص دهند تغییراتی که در بچه‌ها در اثر شرکت در این دوره‌ها دیده شد مثبت بود. اما مشکل این است که در بسیاری موارد مدیران، برنامه‌ریزان و والدین نسبت به برنام فلسفه برای کودکان توجیه نشده‌اند. این امر دلایل مختلفی دارد. یکی از آنها این است که در مراحل نخست به نظر می‌رسد برنامه فلسفه برای کودکان محصول قابل مشاهده‌ای ندارد و والدین فکر می‌کنند بچه‌ها فقط کنار هم می‌نشینند و بحث می‌کنند. به همین علت دلیلی نمی‌بینند وقت و هزینه صرف این برنامه کنند. در واقع باید آنها توجیه شوند که هدف از چنین برنامه‌ای چیست. برنامه‌ای برای مطرح کردن این طرح به صورت سراسری در سطح کشور و سایر شهرها دارید؟ برنامه فلسفه برای کودکان هنوز به صورت پایلوت و آزمایشی اجرا می‌شود و نتیجه‌گیری از چنین طرحی خیلی زود است. اگر این طرح بدون اینکه مرحله پایلوت خود را طی کند در کل کشور اجرا شود به مشکل برمی‌خورد. مانند همان برنامه‌ای که آموزش و پرورش در کتاب‌های درسی اعمال کرد و مطالبی را ارائه کرد که دارای مشکل بود. یکی به این دلیل که معلم‌ها در این حوزه آموزش ندیده بودند و این مشکل ایجاد کرد. در نتیجه، اجرای این طرح به‌صورت سراسری نیازمند معلمان و مربیانی است که در برنامه‌های توجیهی شرکت کرده باشند و آموزش دیده باشند. در حال حاضر دوره‌هایی برای تربیت مربیان در پژوهشگاه علوم انسانی برگزار می‌شود. از سوی دیگر، نیاز به متن، انیمیشن و کتاب‌هایی داریم که بتوانیم به آنها استناد کنیم و از آنها استفاده کنیم. هنوز چنین محرک‌هایی را هم به اندازه کافی نداریم. همچنین نیاز به کتاب‌های راهنمای معلم داریم که دارای توضیحاتی در خصوص محرک‌های انتخابی باشد. چنین کتاب‌هایی نیز هنوز کم است. لذا بهتر است اجازه دهیم مراحل آزمایشی این طرح سپری شود تا پس از بررسی نقاط ضعف به اجرای سراسری آن فکر کنیم. به محرک‌ها و کتاب‌های فلسفه برای کودکان و کتاب‌های راهنمای مربی اشاره کردید، تا به حال چه تلاش‌هایی برای تولید آثار و منابع مورد نظر در این زمینه انجام شده است؟ تابه‌حال دو نوع کتاب در زمینه فلسفه برای کودکان تولید شده است. نخست کتاب‌هایی که طبق استاندارد و برنامه فلسفه برای کودکان نوشته شده و ترجمه شدهاند و در بازار وجود دارند، ولی تعدادشان کم است. دوم کتاب‌هایی که چارچوب و استاندارد لازم را رعایت نمی‌کنند ولی چون این برنامه در مدارس رایج شده از آنها استفاده می‌شود. دسته دوم کتاب‌هایی که در این زمینه تولید شدهاند، محتوای لازم یا کتاب راهنمای معلم ندارد و بسیاری از آنها کتاب‌های بازاری محسوب می‌شوند، ولی چون پرزرق و برق‌اند مورد استقبال قرار می‌گیرند. متاسفانه این کتاب‌ها در حال زیاد شدن هستند و خطر تجاری و بازاری شدن در این حوزه حس می‌شود. این محصولات نازل و بازاری آسیب‌رسان‌اند، چون هدف اصلی برنامه فلسفه برای کودکان را که پرسشگری و تفکر عمیق‌تر است مطرح نمی‌کنند و برای تولیدکنندگان بیشتر منفعت مالی دارند و تفکر نقادانه و فلسفی را که هدف اصلی منتقل نمی‌کنند. با وجود این، آیا برنامه‌ای برای تولید کتاب با استانداردهای لازم در زمینه فلسفه برای کودکان دارید؟ تعدادی ناشر خصوصی و دولتی هستند که در این زمینه فعال‌اند و آثاری تولید کرده‌اند، مانند انتشارات شهرتاش به‌عنوان ناشر خصوصی و پژوهشگاه علوم انسانی به عنوان ناشر دولتی که کتاب‌های تا حد زیادی قابل قبول منتشر می‌کنند. کتاب‌هایی که ناشران دولتی منتشر می‌کنند از نظر ظاهر کتاب، صفحه‌بندی، طراحی جلد، کاغذ و مواردی که از نظر جذابیت برای خریدار مهم است خیلی شکیل و باکیفیت نیستند. از طرفی این ناشران سیستم توزیع خوبی هم ندارند و به‌رغم اینکه کتاب‌های خوبی تولید می‌کنند در سطح کشور این آثار دیده نمی‌شود. اما کتاب‌هایی که در بخش خصوصی منتشر می‌شوند با ظاهر مناسب‌تری تولید شده و بهتر توزیع می‌شوند. ولی ممکن است کیفیت کار ترجمه، ویرایش و محتوا در این کتاب‌ها در حد عالی نباشد چون پرداختن به چنین چیزهایی هزینه‌بر است. در مجموع کتاب‌های خوبی تولید شده، ولی تعدادشان کم است و خیلی نتوانسته‌ایم کتاب‌های تالیفی مناسب در این حوزه داشته باشیم. میزان توجه و گرایش سایر ناشران برای تولید آثار فلسفه برای کودکان چگونه است؟ این گرایش در ناشران دیگر هم وجود دارد. تابه‌حال چند ناشر به عنوان نمونه به من گفته‌اند که می‌خواهند در این برنامه مشارکت داشته باشند و به دنبال کسی بوده‌اند که بخشی از کار را به‌عهده بگیرد. ناشران به چاپ این کتاب‌ها تمایل نشان می‌دهند چون بازاری برای این کتاب‌ها می‌بینند و می‌خواهند در این زمینه سرمایه‌گذاری کنند. اگر ناشران بزرگ و معتبر وارد این حوزه شوند اتفاق خوبی است چون سیستم انتخاب، ویرایش و انتشار کتاب در این انتشاراتی‌ها با کیفیت خواهد بود. فکر می‌کنم در چند سال آینده حتما به این سمت می‌رویم. با توجه به اینکه ما نویسندگان حرفه‌ای زیادی در حوزه کودک و نوجوان داریم که آشنایی زیادی با برنامه فلسفه برای کودکان ندارند، بهتر نیست دوره‌ها و کارگاه‌هایی برای این نویسندگان جهت تولید آثار تالیفی باکیفیت در زمینه فلسفه برای کودکان برگزار شود؟ این ایده خوبی است که کلاس و دوره برای نویسندگان حرفه‌ای کودک و نوجوان برگزار کنیم. اما ایده بهتر این است که برای کسانی که فلسفه برای کودکان را می‌شناسند و علاقه‌ای به نگارش دارند دوره آموزش داستان‌نویسی برگزار کنیم. تا جایی که می‌دانم دکتر ناجی این برنامه را در پژوهشگاه علوم انسانی برگزار می‌کند و افرادی که با فلسفه برای کودکان آشنایی دارند و به نوشتن علاقه دارند در این دوره‌های آموزش داستان‌نویسی شرکت می‌کنند. البته من از خروجی کار آنها خبر ندارم. به نظر شما در حال حاضر در زمینه انتشار کتاب‌های مربوط به تفکر فلسفی و نگاه نقادانه برای کودکان با چه چالش‌هایی روبه‌رو هستیم؟ در این زمینه با دو چالش اساسی روبه‌روییم. نخست اینکه بعضی افرادی که در این حوزه فعالیت می‌کنند بیش از اندازه سخت‌گیرند و چیزی خارج از آنچه را که «متیو لیپمن» در این حوزه مطرح کرده است قبول نمی‌کنند. این افراد معتقدند برنامه‌ای که سی یا چهل سال پیش مطرح شده باید همان‌گونه بماند. در حالی که به نظر من جامعه رو به رشد است و ممکن است چیزی که 30 سال پیش برای بچه‌ها جالب بوده الان دیگر جالب نباشد. باید اجازه دهیم این برنامه تحول یابد و شکل‌های تازه‌ای را تجربه کند و صرفاً به همان کتاب‌های فلسفه برای کودکان مرسوم محدود نشود و کتاب‌های دیگری نیز در این زمینه اضافه کنیم. دستۀ دوم گروهی هستند که بیش از حد آسان می‌گیرند. به هرحال فلسفه برای کودکان یک برنامه اصلی و تخصصی دارد و باید کسی که در این حوزه فعالیت می‌کند به پرسش‌های اصلی آن بپردازد. بعضی‌ها فکر می‌کنند فلسفه برای کودکان یعنی فقط یک نوع دور هم جمع شدن و بحث آزاد که هیچ نقشه‌ای ندارد و در بهترین حالت یک‌سری تکنیک است که باید رعایت کنیم. در حالی که این تفکر اشتباه است. افرادی که این دوره را برگزار می‌کنند باید با فلسفه آشنایی معقولی داشته باشند و به اهداف اصلی برنامه از جمله تفکر نقادانه و مراقبتی بها دهند. برنامه فلسفه برای کودکان در درازمدت چه تاثیری روی بچه‌ها دارد؟ کسانی که در درازمدت این برنامه‌ها را اجرا کردند یعنی بچه‌‌هایی که به اندازه یک دوره 6 تا 12 ماهه در کارگاههای فلسفه برای کودکان شرکت می‌کنند سن رشد شناختی‌شان نسبت به بچه‌های هم‌سن‌وسال خود افزایش می‌یابد و به درک بیشتری از سن خودشان می‌رسند و توانایی‌های شناختی آنها در آموزش بقیه دروس و تجزیه و تحلیل مسائل اطرافشان افزایش می‌یابد و راحت‌تر می‌توانند با دنیای اطرافشان کنار بیایند. این ویژگی و توانایی خودش را در همه امور زندگی، اعم از تحصیل، کار و فعالیت اجتماعی و نحوه ارتباط با اطرافیان، نشان می‌دهد. با توجه به قدرت تجزیه و تحلیل بالا و افزایش درکی که کودکان از مسائل مختلف اطرافشان پیدا می‌کنند، امکان ایجاد بلوغ زودرس در آنها چقدر است؟ این دوره‌ها سبب ایجاد بلوغ زودرس در کودکان نمی‌شود، چون بلوغ زودرس کودک را در معرض مسائلی که مربوط به دنیای بزرگسالان است قرار می‌دهد در حالی که این برنامه می‌خواهد قدرت تجزیه و تحلیل آنها را در مقابل چیزهایی که دغدغه آنها در همان سن است افزایش دهد و به مسائل جهان بزرگسالان نمی‌پردازد. مثلاً مفهوم قلدری‌کردن، پرخاشگری، انتخاب رشته تحصیلی، انتخاب فعالیت فوق برنامه و این‌طور چیزها که مسائل دنیای کودکان و نوجوانان است می‌تواند در این برنامه دست‌مایه بحث قرار گیرد. با توجه به کمبود آثار فلسفه برای کودکان در حوزه پیش از دبستان و سال‌های آخر دبستان چه برنامه‌ای برای تولید کتاب‌های فلسفه برای کودکان برای این دو گروه سنی دارید؟ تعداد تولیدات برای دو گروه سنی هنوز کم است و کتاب‌های خوبی برای آنها نداریم، یکی سال‌های پیش از دبستان و ابتدای دبستان و دیگری سال‌های پایان دبیرستان. اگر ناشران بخواهند کتاب تولید کنند بهتر است به این دو گروه سنی توجه کنند. در سال‌های آخر دبیرستان بیشتر والدین و بچه‌ها درگیر کنکور هستند و تمایلی ندارند سراغ کتاب‌های غیردرسی بروند. در سال‌های پیش از دبستان و ابتدای دبستان هم تولید کتاب هزینۀ بیشتری دارد و فراهم کردن محتوا دشوارتر است. ضمن اینکه کتاب در بسیاری موارد باید رنگی باشد و کاغذ باکیفیت و مرغوبی هم برای آن استفاده شده باشد. همه اینها سبب می‌شود به لحاظ محتوایی و فنی هزینۀ تولید برای ناشران بالا باشد. در نتیجه فکر می‌کنم باید تمهیدات خاصی برای تولید کتاب‌های تفکربرانگیز برای این دو گروه سنی اندیشید. |  |
↧
فلسفه برای کودکان سن رشد شناختی بچه‌ها را افزایش می‌دهد
↧